Van-Tabanlı Depremi Üçüncü Gün Değerlendirmesi

Prof. Dr Mehmet Zencir (TTB Merkez Konseyi), M. Sıddık Akın (SES Genel Sekreteri), Uzm. Dr. Halis Yerlikaya (TTB Merkez Konseyi), Dr. Mahmut Çiftçi (Batman Tabip Odası) ve Dr. Cengiz Günay’dan (Diyarbakır Tabip Odası) oluşan Heyet, Van-Tabanlı’da 23 Ekim 2011 Pazar günü meydana gelen depremin ardından bölgede yürütülen faaliyetlerle ilgili olarak, 26 Ekim 2011 gününe ilişkin Çalışma Raporu’nu sundu:

Sağlık koordinasyon merkezimizde bulunan toplam 23 personel üzerinden 3 ekip halinde çalışma planlanmıştır. Ekipler merkez, köyler ve mahallelerde görevlendirilmiştir. Üç kişiden oluşan koordinasyon ekibimiz ise ilçede bulunan sağlık kurumları, kriz merkezi ziyaretleri, çevre sağlığına ait inceleme faaliyetleri yürütmüştür. Ekiplerin çalışmaları ve bilgiler:

• Birinci ekip; 3 doktor, 2 hemşire, 1 psikolog, 2 sağlık memuru, 1 şoför, 5 sağlık öğrencisinden oluşturulmuş ve merkez çadırda gün boyunca kurulan sağlık merkezinde poliklinik hizmeti sürdürmüştür. 320 kişiye poliklinik hizmeti verilmiş ve ihtiyaç duyulanlara ilaç dağıtımı yapılmıştır. Başvuruların %95’ini erkekler oluşturmuştur. Bu durum sağlık merkezimizin ilçenin merkezinde olmasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. En sık görülen hastalıklar: Miyalji, LDH, Akut Solunum Yolu Enfeksiyonları (ASYE), Üst Solunum Yolu Enfeksiyonları (ÜSYE), Gasrit, HT, vertigo ve baş ağrısı olarak belirlenmiştir. Bir tanesi kanlı olmak üzere 5 diare vakası tedavi edilmiştir. Ruh sağlığı ile ilgili bir panik atak, iki anksiyete vakası tespit edilmiştir. Afet merkezine bağlı TSM ve “sahra hastanesi”nde muayene olup sağlık merkezine ilaç almak için başvuran çok sayıda hasta olmuştur. Yine kronik hastalığa sahip hastaların ilaç bulamama nedeniyle merkezimize ilaç almak için başvurdukları gözlenmiştir. Aynı zamanda merkezimize pansuman için başvuran (post operatif olgular, küçük cerrahi girişim geçiren olgular, travmalı kişiler vb.) çok sayıda hasta olmuştur. Bu kişilere sağlık ekibimiz tarafından pansuman, enjeksiyon vb. tıbbi işlemler yapılmıştır.

• İkinci ekip; 1 doktor, 1 şoför, 1 ATT, 1 sağlık memuru, 1 sağlık öğrencisinden oluşmuş,  ekibimiz İncesu ve Aşağı Köse köylerinde sağlık taraması yapmıştır. Toplam 70 hasta muayene edilmiştir. Köyde çocuk ve kadın hasta sayısının çok olduğu gözlenmiş, büyük oranda ÜSYE teşhis edilmiştir. Bu köylere depremin 4. günü olmasına rağmen ilk uğrayan sağlık ekibinin ekibimiz olduğu belirlenmiştir. 2 çocukta akut gastroenterit tespit edilmiş genel olarak bebek ve çocuk hijyeninde sorunlar olduğu görülmüştür. Bu köylerdeki bebek ve çocukların D vit 3 ve demir ilaçları ile desteklenmesi gerektiği tespit edilmiştir. Keklikova köyünde doğum eylemi başlamış olan hastaya müdahale edip sahra hastanesıne götürülmüştür. Hastaneye yetiştirilen hastaya hemen dogum yaptırılmıştır. Köy ekibizin genel gözlemi koruyucu sağlık hizmetlerinde ciddi eksiklik olduğu, izlemlerin başlatılamadığı yönündedir.

• Üçüncü ekip; bir doktor, 1 ebe 1 şoför 1 sağlık öğrencisinden oluşmuş ve Yeşilova mahallesinde sağlık taraması yapmıştır. Toplam 148 hasta muayene edilmiştir. Bu hastalar ASYE ve ÜSYE ağırlıklıdır. DM, KOAH, HT ve post op. vakalar görülmüştür. On beş kişide anksiyete bozukluğu tesbit edilmiş, kadınlarda korku ve endişe hakimiyeti gözlenmiştir. Çocukların giyimlerinin kış koşullarına uygun olmadığı, ayaklarında ayakkabıları olmayan çocuklar bulunduğu izlenmiştir. Emziren bazı annelerin depremden sonra sütlerinin kesildiği ifade edilmiştir. Dört gebe kadın sahra hastanesine yönlendirilmiştir. Mahalle ekibimizde köy ekibinin koruyucu sağlık hizmetleri ile ilgili yetersizlik tespitinde bulunmuştur.

• Koordinasyon Ekibinin Yaptığı Çalışmalar: Koordinasyonumuz sahra hastanesi, TSM ve çadırkenti ziyaret etmiş, Sağlık personelleri ile görüşülmüştür. Önceki iki raporda belirtilen eksikliklerden TSM’nin kısmen de olsa kullanma suyu sorununun çözüldüğü görülmüştür. Fakat en temel ihtiyaç olan temizlik ve hijyen maddelerinin olmadığı tuvalet ve lavaboların kullanım açısından elverişsiz olduğu izlenmiştir. Tolunay yasam alanı (çadırkent) olarak kurulan çadırlarda tuvalet eksikliğinin ve su sorunun ve genel olarak kentte bulunan çevre sağlığı ile ilgili sorunların (su kesintisi, atıklar, hijyen) devam ettiği görülmüştür.

• İncelenen bölgede Aile sağlığı merkezleri henüz faaliyete geçmemiştir. TSM ve “sahra hastanesin”nde hizmet poliklinik şeklinde devam etmektedir. Acil kurtarma hizmetlerinde çalışan sağlık personellerinin illerine gönderildiği tespit edilmiş, TSM ve “sahra hastanesi’nde kadın doğum uzmanı ve pediatri uzmanının  yetersiz olduğu ve sağlık ekibinin rotasyon ile yenilenmesi gereksinimi ifade edilmiştir. Depremden etkilenen yerel personelin çalışmalarına ara verildiği, geçici süreli olarak izin verildiği (çağrıldığında 24 saatte geri dönebilme koşulu ile) öğrenilmiştir. Önemli bir değişiklik de ekip yöneticilerinin değişmesidir. Acil uzman koordinatörlüğünde yürütülen faaliyet Kocaeli Sağlık Müdürü ve ekibine devredildiği öğrenilmiştir.

• Bu arada toplu yaşam yerlerindeki tuvaletlerin (cami) vidanjörler ile boşaltılması ve dezenfeksiyonu önerimizin Çelebibağ Belediyesi tarafından iki gündür yetersiz de olsa yürütüldüğü gözlenmiştir.

• Koordinasyon ekibi Van merkezdeki asistan hekimler tarafından köylerde (Yeşilsu, Göllü, Adir, Amok, Güveçli) yürüttüğü sağlık taraması ile ilgili bilgi almış, bu köylerde çocuklarda yaygın ishal olgularının olduğu (yaklaşık %50) belirtilmiştir. Özellikle Yeşilsu köyünde ishal olguları daha fazla olduğu, bu köyünde depremden ciddi etkilenmiş, can kayıplarının fazla olduğu öğrenilmiştir. Bu ishal olgu artışının, beş köyün ortak su deposunun olması, su dağıtımının depremden zarar görmesi ve suyun kirlenmesi ile ilişkili olabileceği düşünülmüştür. İshal olguları tedavisine yönelik müdahaleler ve ishalin önlenmesine yönelik suların klorlanması ve temiz içme suyunun kullanılması önerilerinde bulunulmuştur. İshal olgularının artışı ile ilgili sağlık yetkililerine bilgi verilmiştir.

• Koordinasyon ekibi akşam (saat 20.00-22.00) arasında bir önceki günde yaptığı gibi  tüm ekip ile değerlendirme toplantısı gerçekleştirmiştir. Bu toplantıda gün içinde yapılan faaliyetler, tespitler, öneriler ve bir sonraki gün yapılacak çalışmaların planlaması ele alınmıştır.  Radyo ve televizyonlara bilgiler iletilmiştir.

Tespit ve Öneriler:

1- Sağlık Bakanlığı tarafından koruyucu sağlık hizmeti ile ilgili hiçbir çalışmanın olmadığı, aile hekimliği sisteminin devre dışı kaldığı, çevre sağlığı ve bulaşıcı hastalıklar açısından hiç bir tedbirin alınmadığı görülmüştür. Bir an önce aile sağlığı merkezlerinin hızla hasar tespiti yapılarak faaliyete geçirilmesi, gebe-bebek-çocuk izlemlerinin artırılarak evde yürütülmesi, çevre sağlığı ile ilgili denetim faaliyetlerinin başlatılması gerekmektedir.

2- Şehrin temiz kullanma suyu ihtiyacı halen karşılanmamış, tuvalet ihtiyacı devam etmektedir. Salgın hastalıkların önlenmesi için acilen klorlu kullanma suyunun tankerlerle mahalle ve toplu yaşam alanlarına dağıtılması, su dağıtım şebekesi ve kanalizasyon sistemi tamir edilinceye kadar uygun foseptik çukurların ve seyyar tuvaletlerin kurulması gerekmektedir.

3- Sağlık hizmetinin deorganizasyonu devam etmektedir. Acil kurtarma faaliyetlerine ve yaralı bakımına odaklanılmış hizmetin, birinci basamak sağlık hizmetleri ve belediye tarafından üretilecek sağlık hizmetleri ile desteklenmesine gereksinim vardır. Uzman hekimlerin sayıca yetersiz olduğu branşlara görevlendirme ve geçici olarak çalışmaya gelen personelin yenilenerek rotasyonuna gereksinim vardır. (Bakanlık tarafından TSM’lerde ve “sahra hastanesi”ne yeterli sayıda pediatri ve kadın doğum uzmanın görevlendirilmesi gerekmektedir.) Ayrıca sahra hastanesi olarak kurulan yerin fiziki koşullarının uygun olmadığı ve özellikle doğumların sadece paravanla çevrilmiş alanlarda yapıldığı ve hasta mahremiyetinin ihmal edildiği gözlemlenmiştir. Bu nedenlerle kadın hastalar için uygun mekanların oluşturulmasını elzemdir. Bu çözümlerin geçici olduğu bilinciyle hastanenin hasar tespitinin yapılarak artırlan sağlık personeli ile birlikte faaliyete geçirilmesi için çalışmaların hızlandırılması gerekmektedir.

4-Toplu yemek yapılan yerlerde hijyen konusunda yeteri kadar hassasiyet gösterilmediği gözlenmiştir. Bu durumun toplu gıda intoksikasyonlarına yol açabilme tehdidi nedeniyle sivil ve resmi kurumların hijyene uyulması ve bunların düzenli periyotlarla ilgili makamlarca denetlenmesine gereksinim vardır.