31 Mayıs 2025

Her yılın 31 Mayıs’ı Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafı olan ve Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi'ni imzalamış üye ülkelerce “Tütünsüz Bir Dünya Günü (1)” olarak belirlenmiştir. Tütünsüz Bir Dünya Günü 2025 yılı teması “Tütün Endüstrisi'nin Maskesini Düşürmek, Tütün ve Nikotin Ürünlerine Yönelik Endüstri Taktiklerini Açığa Çıkarmak” (2) olarak duyurulmuştur.

Tütün endüstrisi zararlı ürünlerini pazarlamak için taktikler geliştirir.

Tütün endüstrisi ürünlerini satmak için her zaman farklı taktikleri uygulamaktadır. Örneğin; endüstri tütün ürünlerinin tadındaki sertliği azaltmak ve çekiciliğini artırmak için katkı maddeleri, tatlandırıcılar kullanmaktadır. Ayrıca tütün ve nikotin ürünlerini şekerleme, oyuncak gibi çocuk ürünlerine benzeyen paketlerde sunar. Şık, ilgi çekici ve aldatıcı ve dijital medya kampanyaları ile gençlerin gözlerini boyamaktadır. Böylelikle daha erken tütünle tanışan ve daha uzun süre tütün endüstrisinin müşterisi olacak kitleler yaratmaktadır. Elektronik sigaralar, nikotin ürünleri ve ısıtılmış tütün ürünlerini tanıtan pazarlama içeriği, sosyal medya platformlarında 3,4 milyardan fazla kez görüntülenmiştir (1,2).

Tütün endüstrisinin hedefinde herkes var ama kadın, genç, adolesan, çocuk daha fazla var!

Kadın, genç, adolesan ve çocuklara yönelik açık veya örtülü reklamlarla kendini tanıtır, hatırlatır, akıldan hiç çıkmasına izin vermez. Tütün ürünlerinin çeşitliliğini artırarak satışı artırır.  Yeni nesil nikotin ürünlerini sigara içmeyen ergen ve çocuklar kadar, sigarayı bırakmak isteyen erişkinleri yeniden kazanmak için pazarlar. Küresel düzeyde taktikler hep aynı kötü sonuçla kendini gösterir. Örneğin; dünyada 13-15 yaş aralığında 37 milyon çocuğun tütün ürünü kullandığı bilinmektedir. Taktikler bölgelere göre de değişir ama sonuç hep tütün ürünü satışlarının ve kullanan sayısının artması olur. Örneğin; Çin, Avustralya, Japonya, Güney Kore ve çok sayıda ülkenin oluşturduğu DSÖ Batı Pasifik Bölgesi'nde 2022 yılında 6 milyon adolesan tütün ürünü kullanmıştır. Örnekler çoğaltılabilir (3).

Tütün endüstrisi lobi faaliyetlerinde bulunur, sosyal sorumluluk projeleriyle kendini aklamaya çalışır.

Tütün endüstrisi siyasilere ulaşarak lobi faaliyetlerinde bulunur. Basına da yansıyan haberlere göre (4) bir süre önce ulusötesi bir tütün şirketi yöneticisi ülkemizde Ticaret Bakan Yardımcısı olarak görev yapmıştır. Tütün ve nikotin endüstrisi sosyal sorumluluk projelerine destek vererek kendini aklamaya çalışır. Dünyada yılda 8 milyondan fazla, Türkiye’de 100 binin üzerinde kişinin ölümünden sorumlu bu endüstri, ülkemizi derinden sarsan Şubat 2023 depremlerine yaptığı nakdi yardımla kendini toplumun gözü önünde aklama fırsatçılığını kaçırmamıştır (5).

Türkiye’de tütün ürünleri tüketiminde son durum nedir?

Türkiye’de de çok dikkatli olmak gerekmektedir. Ülkemizde tütün satışları alarm vermektedir. Tarım ve Orman Bakanlığı Tütün ve Alkol Dairesi Başkanlığı 2024 verilerine göre; Türkiye’de sigara iç satışı 2011’den bu yana yaklaşık %65 artarak 150,49 milyar adede ulaşmıştır. Bu sayı ne yazık ki ülkemiz için bir rekor niteliğindedir (6). Nargile başta olmak üzere diğer tütün ürünlerinin kayıt dışı kullanımı artmaktayken elektronik sigara gibi ruhsatlandırılmamış tütün ürünlerinin satışı yapılmaktadır. Ülkemizde satış noktalarına yönelik yapılan çalışmada fiyat bildirimi, ürünlerin sağlık uyarılarının gösterilmemesi, ürünlerin satış noktası dışından görülebilmesi, belirli markaların öne çıkarılması gibi 2014’e göre 2024 yılında  %100’e varan oranda artmış ihlaller tespit edilmiştir (7). Ayrıca Türkiye, hükümetlerin tütün endüstrisinden etkilenme indeksinde 72 puanla endüstriden en çok etkilenen ülkeler arasındadır (8).

Bütün bu olumsuz gelişmelere ek olarak tütün endüstrisine verilen teşvik ve ödüller, gençlerimizin ve toplum sağlığının bizler için “apaçık” ama özellikle farkındalığı zayıf olan kesimler için “maskeli” düşmanı olarak görmemiz gereken tütün endüstrisinin daha da güçlenmesine neden olmaktadır.

Dünya hepimizin!

Ülkemizde yaşayan “biricik” hayatlar çok değerli.

Bununla birlikte, önlenebilir bir bağımlılık nedeniyle milyonlarca yaşam kaybolmakta.

Kök neden tütün endüstrisidir, maskesini düşürelim!

Kullanılan Bazı Kaynaklar

1. WHO, World No Tobacco Day [Internet] https://www.who.int/campaigns/world-no-tobacco-day Erişim: 23.5.2025.

2. WHO, [Internet] https://www.who.int/campaigns/world-no-tobacco-day/2025 Erişim: 23.5.2025.

3.WHO, [Internet]  https://www.who.int/india/news-room/feature-stories/detail/the-tobacco-industry-is-targeting-the-youth

4. Union [Internet] https://theunion.org/news/appointment-of-former-tobacco-industry-director-as-deputy-minister-of-commerce-in-the-turkish-government-must-be-revoked Erişim: 27.5.2025.

5. [Internet] https://www.pmi.com/resources/docs/default-source/our_company/transparency/pmi-2023-social-contributions.pdf?sfvrsn=1b18c6c9_2 Erişim: 28.5.2025.

6. [Internet] https://www.tarimorman.gov.tr/TADAB/Menu/22/Tutun-Ve-Tutun-Mamulleri-Daire-Baskanligi Erişim: 23.5.2025

7. Peçe Sönmez Ü, Elbek O, Yıldız F, ve ark. Tütün satış noktaları Gölge Raporu: 2014-2024 arasında Türkiye’de değişen durum. Türk Toraks Derneği 28. Yıllık Kongresi, 23-27 Nisan 2025, Antalya, Sözel Bildiri SS-330.

8. [Internet] https://fctc.who.int/resources/publications/m/item/global-tobacco-industry-interference-index-2023 Erişim: 27.5.2025.